مصاحبه‌های اریک رومر

فیونا هندی ساید

ترجمه‌ی زهره رحمانی

مصاحبه‌های این کتاب چشم‌اندازی از جنبه‌های نظری، انتقادی و عملی مجموعه‌ی به‌هم‌پیوسته و درخور تأمل آثار سینمایی اریک رومر به دست می‌دهد. درعین‌حال، مصاحبه‌ها برای رومر مجالی فراهم می‌آورند تا در نقش منتقد خود منظومه‌ای از تلقی مطلوبش از صحنه‌پردازی، فصل‌بندی، رنگ، و روایت ارائه دهد.

مصاحبه‌های رومر، در کنار باریک‌بینی نظری در بررسی فیلم‌هایش به بحث درباره‌ی کارگردانان مختلفی چون ژان ـ لوک گدار، مارسل کارنه، ژان رنوار، و آلفرد هیچکاک و نیز نسبت بین فیلم و نقاشی، معماری و موسیقی می‌پردازد. این کتاب علاوه‌بر بازنشر مصاحبه‌های نه‌چندان معروف رومر، مباحث تفصیلی برگرفته از کایه دو سینما و پوسیتیف، شامل مصاحبه‌های بسیاری است که برای نخستین بار نشر می‌یابند.

سایکودرام
پیشگیری و درمان بیماری‌های روانی ـ اجتماعی در صحنهٔ نمایش

طاهر فتحی

نمایشنامه‌نویسان بزرگ جهان بی‌تردید خصلت درمان‌گر تئاتر را می‌شناخته‌اند. شکسپیر به‌طور کامل بر این تعامل اشراف داشته است. استفاده‌های مکرر او از بازی در بازی حاکی از این فرایند است که تماشاگران تئاتر از طریق نظاره احساس‌های ناهشیارِ فرافکن‌شده بر بازیگران راهی به درون خویش می‌یابند که از هیچ طریق دیگری قابل وصول نیست. واقعیت نهفته در این پدیدار از چنان ژرفایی برخوردار است که از بطن آن رهیافتی پدید می‌آید که سایکودرام یا تجربهٔ زیبایی‌شناسانه آزادی نام گرفته است.

شش کارگردان اروپایی

پیتر هارکورت

ترجمۀ پریسا فتوحی

سرگئی آیزنشتاین | ژان رنوار | لوئیس بونوئل | اینکمار برگمان | فدریکو فلینی | ژان لوک گدار

آنچه بیش از هر چیز از سینما انتظار داریم ولی به‌ندرت آن را در اختیار ما قرار می‌دهد این است: سرنخ‌هایی از واقعیت محض رخدادهایی که با آن‌ها درگیر است.

رابرت ورشو

درمورد سینما خطرِ داشتن دانش زیاد (و یا دانشی که بدون تفکر اندوخته شده باشد) این است که می‌تواند توجه ویژۀ ما را بیش‌ازاندازه روی جنبه‌های مفهومی فیلم متمرکز کند، که در این صورت ممکن است تجربۀ ما را به سمت عقلانی‌شدن سوق دهد و درنهایت منجر به آسیب‌رسیدن به ماهیت پاسخ ما شود، … هرچه کمتر درمورد فرهنگی که فیلم موردنظر از آن بیرون می‌آید بدانیم، بیشتر امکان این را داریم که بدون اینکه جزییات آشنا ولی سطحی حواس ما را به سمت خود جلب کنند، بتوانیم واکنشمان را به‌طور غریزی نسبت به ساختار درونی اثر بروز دهیم.

تمام هنرها در قضاوت خود جانب‌دارانه عمل می‌کنند. این‌طور به‌نظر می‌رسد که سینما نیز با شور و حرارت ویژه‌ای که در ساختن واقعیتی عاریتی از خود نشان می‌دهد، وجود دنیایی خیالی را امکان‌پذیر می‌سازد. اگر در بحث‌هایمان درمورد رسانه‌ای خاص، متمایل به بی‌طرفی هستیم، هیچ ابزاری برای تحقیق مؤثرتر از دراختیارداشتن کلاس درسی با اعضایی همواره در تغییر و متشکل از دانشجویانی دقیق و نکته‌سنج، نیست. دانشجویانی که در مقابل تجربیات شخصی و جانب‌دارانه‌شان از سینما، می‌توانیم تجربیات و واکنش‌های خود را پالایش دهیم.
این کتاب در طی بیش از ده سال نوشته شده است. درعین‌حال من سعی کرده‌ام همواره نسبت به آثار مکتوب عمده‌ای که درمورد کارگردانان منتخبم، چه به فرانسه و چه به انگلیسی وجود دارند مطلع باشم. منابع تحقیقاتی که در این مطالعه مورد ارجاع قرار گرفته‌اند، کمتر از بین منابع مکتوب و بیشتر، همان‌طور که قبلاً ذکر کردم، بر‌اساس پاسخ‌هایی است که توسط دانشجویانم در طول این مدت ارائه شده است. بعضی از آن‌ها مثل سوزان بادگن و جان وارد شخصاً نظراتشان را به چاپ رسانده‌اند؛ ولی نظریات شمار زیادی از دانشجویان دیگر به‌طور مستقیم و غیرمستقیم در این کتاب انعکاس یافته است.
آنچه در فیلم رزمناو پوتمکین برای ارنست لینگرن و همشهری کین برای پنه‌لوپه هیوستون دربر داشت، فیلم جاده برای من داشت. این فیلم نمایانگر لحظه‌ای از زمان بود که من در آن به هوشیارانه‌ترین شکل ممکن متوجه قابلیت بیانگری سینما شدم. این اولین فیلمی است که به قول جوان‌های امروزی ‌«مُخ من را زد.‌»

نجات گربه
(آموزش فیلمنامه‌نویسی)

بلیک اسنایدر

ترجمۀ بهزاد افشار

نجات گربه را می‌توان از نمونه‌های مشهور، مؤثر و بحث‌انگیز کتاب‌های راهنمای فیلمنامه‌نویسی دانست. دلیل شهرت آن تا حد زیادی به جذابیت و سادگی آن در انتقال مفاهیم پیچیدۀ فیلمنامه‌نویسی و تیزبینی زیرکانۀ اسنایدر در مواجهه با عناصر داستان برمی‌گردد.

با آنکه او خود هرگز فیلمنامۀ چندان مشهوری ننوشته است، قابلیت درخور او در فراگیری، شناخت، دسته‌بندی و الگویابی فیلمنامه‌ها به‌همراه شیوۀ نگارشی شبیه به طرز صحبت معلمان آزموده، نجات گربه را به موفق‌ترین اثر او، و یکی از آثار شاخص در این زمینه تبدیل کرده است.

زبان او در عین دلنشینی، مطالبی عمیق و پیچیده را به‌مناسبت موضوع مدنظر پروبال می‌دهد. چه‌بسا وسواس او در پافشاری بر پاره‌ای موارد محل مناقشه باشد، اما این امر برای فیلمنامه‌نویسی مستقل در هالیوود قابل درک و حتی نیاز کارِ فیلمنامه‌نویسان گمنام به شمار می‌آید.

درنهایت یکی دیگر از جذابیت‌های این کتاب بیان مفاهیمی است که صرفاً برای فیلمنامه‌نویسان و داستان‌پردازان نیست، بلکه می‌تواند برای هر خوانندۀ علاقه‌مندی جذاب باشد.

مترجم کتاب «نجات گربه» در گفت‌و‌گو با “ایبنا” مطرح کرد:

فیلمنامه‌نویسان باید با گرایشات گوناگون در کار خود آشنا باشند

خاطرهٔ شهر (بازخوانی سینماتو گرافیک شهر ایرانی دهه‌های ۱۳۴۰-۱۳۵۰)

سید محسن حبیبی، حمیده فرهمندیان، نوید پورمحمدرضا، صالح شکوهی بیدهندی

پیوند میان شهر و سینما پیوندی است دو سویه و مستحکم با قدمتی بیش از یک سده، سینما از نخستین روزهای پیدایش خود –اواخر قرن نوزدهم- تاکنون، همواره خود را در نسبت با شهر و فضاهای شهری تعریف کرده است. درک عمیق و دقیق رابطه چندسویه شهر و سینما، هر دو به عنوان پدیده‌های نو، نمی‌تواند از درک مفاهیم نووارگی (مدرنیته)، نوآوری (مدرنیسم) و نوپردازی (مدرنیزاسیون) زمانه غافل باشد و هرگونه کنکاش و کاوشی در رابطه شهر و سینما بدون ملحوظ داشتن این مؤلفه‌های کلیدی ناقص و نادقیق خواهد بود.

سینما، با داشتن قابلیت‌هایی چون نزدیک‌تر آوردن اشیاء دور، بزرگ جلوه دادن نادیدنی‌ها، آهسته کردن یا سرعت بخشیدن کنش‌ها، کنار هم نهادن تصاویر به واسطهٔ مونتاژ و تکرار بی پایان فرایندی واحد، امکاناتی جدید در ادراک تازه‌ای از شهر و زندگی شهری، و از آن ره، فضا و زمان را فراهم می‌آورد: ادراکی که به نوبهٔ خود به خلق و ایجاد شکل‌های کالبدی جدید در محیط انسان ساخت و ارتباطات اجتماعی نوآور منجر شده و آرمان‌های زیبا شناختی نو را سبب می‌شوند. با چنین نگاهی، کتاب حاضر بر آن است تا پیوندهای چندسویه شهر و سینما و نووارگی (مدرنیته) را از دریچه سینمای ایران، در مقطع ۱۳۳۲ تا ۱۳۵۷، بازخوانی کند. این کتاب درپی دیدن دوباره شهر ایرانی از درون فیلم‌های سینمایی دورانی سپری شده است. مسألهٔ اصلی در این جا بررسی و تبیین چگونگی حضور شهر و بازنمایی آن در آثار سینمایی پیش از انقلاب است، با این پرسش‌ها:

آیا شهر ایرانی، یا فراتر، زندگی شهری ایرانی، در دل تصاویر سینمایی فیلم‌های پیش از انقلاب حضور دارد؟ اگر حضور دارد، این چگونه حضوری است؟ پس زمینه است یا پیش زمینه؟ نقش جنبی دارد یا از شخصیت‌های اصلی فیلم است؟ نسبت این شهر و آن زندگی شهری با نووارگی (مدرنیته)، نوآوری (مدرنیسم) و نوپردازی (مدرنیزاسیون) اعمال شده، چگونه است؟ آیا تصاویر ثبت شده بیانگر سویه‌های مثبت و آرمانی نووارگی (مدرنیته) است یا وجوه منفی و مخرب آن را نیز تجسم می‌بخشد؟ آیا یکی از رایج‌ترین گفتمان‌های دهه‌های چهل و پنجاه خورشیدی، یعنی بازگشت به اصل، در این فیلم‌ها و تصاویر برداشت شده، پژواکی دارد؟

کتاب حاضر این پرسش‌ها را می‌کاود و می‌کوشد تا دست کم تصویری بیش و کم روشن از شهر و زندگی شهری به نمایش درآمده در این فیلم‌ها را تشریح کند، زمینه و زمانه را در کنار هم ببیند و شهر ایرانی این دوران را در چارچوب نووارگی ایرانی زمانه بازخوانی کند.

نگاه و صدا (جستارهایی در باب سینما)

نوشتهٔ پاسکال بونیتزر

ترجمهٔ قاسم روبین

سینما چیست؟ پاسخ در حال حاضر این است: مجموعه ای از تصویرها و صداها؛ تصویر و صدا روی دو نوار ناهمگن. البته این ناهمگنی را مخاطبان عام به محض ورود به سالن تاریک اغلب از یاد می‌برند، تلقی‌شان هم این است که آنچه می‌بینند وحدت طبیعیِ تصویر و صداست. تفکیک این دو عامل اما کاری است خرق عادت و خلاف آنچه در سینما طبیعی قلمداد می‌شود و مقبول عام هم نیست. فیلمسازی چون ژان لوک گدار کارش همین است: آزمودن خرق عادت. دیگرانی هم، انگشت‌شمار البته، به صور مختلف این را آزموده اند: آیزنشتاین، اشتروب، دوراس، آنتونیونی و تنی چند از پیروان مکتب موسوم به بازگشت.

مطالب این کتاب، که ادامه‌ی شماری از نقدهایی است که در نشریه‌ی کایه دو سینما چاپ شده، کوششی است جهت تحلیل و نیز رهاییِ تصویر و صدا و همچنین پی‌بردن به مرتبه و اقتدارِ این دو عامل در عرصه‌ی سینما. هدف، ضمن پرداختن به نمودهایی از مقوله ی اغوا و لذت، آشنا شدن با فضا و عرصه‌ای دیگر در سینماست، یا همان فضای خارج از کادر: مکانِ نگاه و صدا. بررسی مرتبه و اقتدار نگاه و صدا البته منوط به آثاری است که در خور اعتنا باشند. نقد و تحلیل هم عیناً از ورای همین مرتبه و اقتدارِ فیلمهای در خور، صورت‌پذیر می‌شود.

کارنامۀ فرانچسکو رُزی

میشل سیمان

ترجمهٔ قاسم روبین

کارنامۀ فرانچسکو رُزی بررسی موشکافانه‌ای است پیرامون آثار این فیلم‌ساز، با مطالبی در باب نقد (مضامین، زیبایی‌شناسی، ایدئولوژی، اسلوب کار، تأثیر فیلم‌ها در عرصهٔ واقعیت)، نیز مصاحبهٔ مبسوطی دربارهٔ زندگی حرفه‌ای فیلم‌ساز و شکل‌گیری و کارگردانی هر یک از فیلم‌هایش و همچنین محیط اجتماعی-فرهنگی ایتالیای ایام جنگ جهانی دوم و سال‌های پی از آن، بخشی از کتاب نیز مشتمل است بر اسناد و مدارک تاریخی و رویدادهای اجتماعی که منشأ و شالودهٔ فیلم‌هایش به‌حساب می‌آیند.

فرانچسکو رُزی با ساختن فیلم‌هایی اثرگذار (ازجمله سالواتوره جولیانو، دست روی شهر، مردان مخالف، ماجرای ماته ئی، لوکی لوچیانو، اجساد عالیجنابان) به‌عنوان یکی از فیلم‌سازان برجستهٔ معاصر کوشیده است تا با آثار خود رابطهٔ سینما و سیاست را تحکیم بخشد.

میشل سیمان، نویسندهٔ این کتاب، استاد دانشگاه پاریس و عضو هیئت تحریریهٔ مجلهٔ سینمایی پوزیتیف است. «الیا کازان» کتاب دیگری است از این نویسنده که مأخذ معتبری برای علاقه‌مندان سینما محسوب می‌شود.

مجموعهٔ مقالات در معرفی و نقد آثار داریوش مهرجویی

گردآورنده: ناصر زراعتی

در این کتاب از حدود هفتاد تن نقد و نظر و مطلب درباره داریوش مهرجویی آمده است. از این میان فریدون رهنما – فیلم‌ساز و شاعر و اندیشمند بزرگ – و عصمت صفوی بازیگر مشهور سال‌هاست روی در نقاب خاک کشیده‌اند. گروهی مدت‌هاست از این سرزمین به کشورهای دیگر رفته‌اند. جمعی از با سابقه‌های نقدنویسی ایران‌اند. گروهی در سال‌های پس از انقلاب قلم‌به‌دست گرفته‌اند. دو تن – دکتر هوشنگ کاووسی و نصرت کریمی – بر بنده حق استادی دارند. چند تن دانشجوی من بوده‌اند و بیشترشان از دوستان همکار و هم‌قلم حقیرند که سال‌ها در کنار یکدیگر زیسته و کار کرده‌ایم.

از مقدمه گردآورنده

سینمای مستند: ژیگا ورتوف

ن.پ.ابراموف

ترجمهٔ قاسم روبین

سینمای جدید شوروی بلافاصله بعد از انقلاب ۱۹۱۷ عهده‌دار وظایفی شد که عمدتاً از جانب لنین تبیین شده بود: «تولید فیلم‌های جدید متکی به افکار کمونیستی و مبتنی بر واقعیت سرزمین شوراها درواقع با پرداختن به وقایع روز میسر است.» این نوع سینما، که بنا به گفتهٔ لنین «باید به رویدادهای زندگی روزمره بپردازد»، در اساس نوعی روزنامهٔ تصویری ـ هنری بود، با همان مشی و شیوهٔ روزنامه‌های معتبر روسیهٔ شوروی.

این تعاریف از سینما عمدتاً تأکیدی است بر مؤلفه‌های واقعی جهت ارتقای سینمای شوروی، یا به عبارتی اشاراتی است بر خصیصهٔ واقع‌گرایانهٔ هنر و نیز اصل ارتباط هنر با واقعیت ـ واقعیتی که هنرمند را بر آن می‌دارد تا ناظر دقیق زندگی باشد. در سال‌های حول ۱۹۲۰، با رواج فیلم‌های مربوط به وقایع روز نوع جدیدی از فیلم‌سازی مستند هم پدید آمد که عمدتاً به‌صورت یک نهاد هنری ـ ژورنالیستی به ثبت وقایع می‌پرداخت، در این شاخه از فیلم‌سازی ژیگا ورتوف برجسته‌تر از دیگران بود.

از مقدمه کتاب