دلوز، ایده، زمان
دلوز، ایده، زمان: گفت و گویی دربارهی ژیل دلوز
(ویرایش جدید)
عادل مشایخی، محسن آزموده
هایدگر در جایی به حکم «معلمان و پژوهشگران علوم» دربارهی فلسفه اشاره میکند: «از فلسفه چیزی درنمیآید»؛ «با فلسفه کاری نمیتوانید بکنید». او میگوید این حکم صحتی انکارناپذیر دارد، چرا که با فلسفه کاری نمیتوان کرد. اما این حکم بر این پیشداوری استوار است که فلسفه را هم باید بر بنیاد همان معیارهایی مورد ارزیابی قرار داد که برای داوری در مورد فایدهی دوچرخه یا حمامهای آب معدنی به کار میروند. از نظر هایدگر، مسئله این نیست که با فلسفه چه کار میتوانیم بکنیم، بلکه باید پرسید فلسفه اگر درگیرش شویم با ما چه کار میتواند بکند. بر همین سیاق، در مورد دلوز یا هر فیلسوف دیگری باید پرسید فلسفهاش با ما چه کار میتواند بکند. بهجای تحقیق در مورد «سازگاری» چارچوبِ مفهومی او با «بافتِ» جامعهی ما، باید دید این چارچوبِ مفهومی در تنش با این «بافت» چه چیزهایی را در محتوای اجتماعیِ زندگیِ ما قرائتپذیر و چه اموری را از نو به مسئله تبدیل میکند، و کذب کدام دسته از مسائل را برملا میسازد.
در شرایطی که اندیشههای چپ با استناد به «ازهمپاشیدنِ اتحاد جماهیر شوروی و افتادن تشت رسوایی مارکسیسم از بام» بدنام میشوند و سیاست مردمی با برچسبهایی نظیر «پوپولیسم»، «آشوبگرایی»، «چپزدگیِ کودکانه»، «تهدید علیه یکپارچگی ملی» و «ایرانستیزی» تخطئه میشوند، مفاهیم متفکرانی نظیر دلوز، فوکو و … در چارچوب اندیشهی انتقادیِ برآمده از میراث فلسفیِ «مارکس، نیچه، فروید»، میتواند همچون پادزهری عمل کند که با خنثاکردنِ انگارههای برآمده از «تکنولوژیِ قدرتِ امنیتیِ» جهانی (global)، زمینهی اندیشیدن به «امکان تفکر» را فراهم آورد و در عین حال تلاش برای تفکر را همزمان هم از پرواز در آسمانِ انتزاع و هم از درافتادن به دام نسبیگرایی تاریخی مصون نگاه دارد، و راه اندیشیدن به «واقعیت ایرانی» در مسیر خلقِ «حقیقتهای جهانی» (universal) را برای نسلهای آینده باز کند (در اینجا باید به مفهوم برگسونیِ «وقفه» و پیچش جدیدی که دلوز به آن میدهد اندیشید: تکوینِ «حقیقتهای جهانی» در «وقفه»های «واقعیت محلی» ممکن میشود). مسلم است که توان انتقادی فلسفه به طور کلی و توانِ این یا آن فلسفهی خاص را نمیتوان با طفرهرفتن از شرحها و تحلیلهای مفهومیِ دقیق و مفصّل احیا کرد. این «وظیفه»ای است که تحققاش کار جمعیِ پیگیر و سماجتآمیز میطلبد.
***
در این «ویرایش» جدید برای پرهیز از برهمزدنِ تقدم و تأخر منطقیِ پرسشها و پاسخها یا بیش از حد طولانیکردنِ پاسخها، تغییر چندانی در متن گفتوگو داده نشده است، فقط در برخی موارد برای روشنتر کردنِ بعضی نکات، با احتیاط چند کلمه یا یکی دو سطر به بعضی پاسخها افزوده شده است؛ برخی غلطهای چاپیِ ویرایش نخست نیز اصلاح شدهاند. در ویرایش نخست، در بخشِ اول نیز مانند بخش دوم، پاسخ به آخرین پرسشِ محسن آزموده با طرح یک مسئله پایان گرفت: «تکوین زمان در تفاوت و تکرار دلوز». این مسئله عنوان مقالهای است که به منزلهی ضمیمه به این ویرایش جدید افزوده شده است.