لایه‌های تاریکی
خوانشی فلسفی از آلبوم لایه‌های تاریکی کیهان کلهر

امیرحسین خلیلی

… آنچه در لایه‌های تاریکی می‌شنویم سیری است از پراکندگی به تشکل. قطعاتی پراکنده که به تدریج فضایی ملودیک پیدا می‌کنند و در قطعهٔ آخر به وحدتی تمام و کمال دست پیدا می‌کنند. صدای آواز در قطعهٔ آخر، صدای یأس و همزمان صدای امید است. صدای کسی که در اعماق تاریکی همچنان در بند تاریکی است؛ یا شاید صدای کسی است که از پس تمام رنج‌هایی که متحمل شده‌ایم به گوش‌مان می‌رسد تا امیدوارمان کند شاید هنوز در جایی، نور امیدی وجود دارد.

… موسیقی خصلتی دوگانه دارد. موسیقی هم فضا خلق می‌کند و هم فضایی را که در آن به نمایش درمی‌آید یا اجرا می‌شود تحت تأثیر قرار می‌دهد: درست به مانند انقلاب‌ها.

ــ از متن کتاب

نویز
اقتصاد سیاسی موسیقی

ژاک آتالی

ترجمۀ امیرحسین خلیلی

و بدتر از آن اینکه مرگ هم ناز می‌کند! … موسیقی شکل کوچکی است از قربانی‌کردن که خبر از تغییر می‌دهد. خواهیم دید که در این نقش موسیقی صفت قدرت سیاسی و مذهبی بود، به نظم دلالت می‌کرد، اما پیش‌آگهی براندازی نیز بود. بعد از ورود به مبادله کالایی، موسیقی در رشد و خلق سرمایه و نمایش شریک بود. بت‌واره‌گون چون کالا، موسیقی مبین تحول کل جامعه ماست: آیین‌زدایی از شکل اجتماعی، سرکوب فعالیت بدن، تعیین عمل آن، فروش این عمل به‌مثابه نمایش، عمومیت بخشیدن به استفاده از این نمایش، آنگاه نگریستن به ذخیره‌شدن این استفاده تا زمان ازکف‌دادن معنایش. امروزه موسیقی – فارغ از اینکه شیوه مالکیت سرمایه چه خواهد بود – از استقرار جامعه تکرار خبر می‌دهد که در آن دیگر چیزی اتفاق نمی‌افتد. اما همزمان، از بروز براندازی عظیمی خبر می‌دهد، براندازی‌ای که به سازماندهی یکسر نوینی می‌انجامد که هرگز نظریه‌پردازی نشده است، مدیریت فردی در آن تنها پژواکی آنی است.

ـ از متن کتاب

ریتم تفکر
هنر، ادبیات و موسیقی پس از مرلو ـ پونتی

جسیکا ویسکوس

ترجمهٔ پریسا فتوحی

بین اکنون و گذشته، دیدارپذیری و نادیدارپذیری، احساس و ایده، ارتعاشی در کار است ـ مرلو ـ پونتی فیلسوف چنین می‌اندیشد. شعر مالارمه، نقاشی سزان، نثر پروست و موسیقی دبوسی در معرض پدیده‌شناسی مرلو ـ پونتی، چشم‌انداز تازه‌ای از تلقی ما از هنر را رقم می‌زنند. آثار این هنرمندان ــ به‌مصداق سکوت در شعر، عمق در نقاشی، خاطره در ادبیات و ریتم در موسیقی ــ با دو مضمون عمدهٔ مرلو ـ پونتی متأخر، یعنی «رابطهٔ بدن و جهان» و «فرایند بیان» محک می‌خورند. ریتم تفکر نه دربارهٔ فلسفه است و نه دربارهٔ هنر، بلکه به بحث از قلمرویی می‌پردازد که این دو در آن به ارتعاش درمی‌آیند.

مرلو ـ پونتی می‌نویسد: «معنای فلسفه همان معنای تکوین و پیدایش است. درنتیجه نمی‌تواند خارج از زمان ارزیابی شود، و هنوز هم روشی از بیان به‌شمار می‌آید». فلسفه سروکارداشتن مداوم با متن‌هاست. رجوع مکرر به مفاهیم است و تفکر دوباره از طریق خود روند بیان، بیانی که هرگز به پایان نمی‌رسد. … این عملکرد فلسفه همواره باید از طریق ریتم تفکر نمایان شود و ما با این روش است که می‌توانیم از مرلو ـ پونتی بیاموزیم. او می‌نویسد: «هنر و فلسفه تولیدات خودسرانهٔ عالم روح یا فرهنگ نیستند، بلکه هر دو ارتباط با منشأ وجود به معنی دقیق آفرینش‌اند. وجود چیزی است که ما را به آفریدن دعوت می‌کند تا بتوانیم آن را تجربه کنیم.»

ـ از متن کتاب

شونبرگ

چارلز روزن

ترجمۀ مهرنوش غضنفری

آرنولد شونبرگ، که به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین آهنگسازان مدرن شناخته شده و به‌همراه ایگور استراوینسکی، یکی از دو شخصیت تأثیرگذار موسیقی معاصر از زمان دبوسی محسوب می‌شود، تا پایان عمر به برانگیختن عداوت بی‌نظیری علیه خود در تاریخ موسیقی ادامه داد.

پاسخ به این پرسش که چرا این اتفاق افتاد، یکی از موضوعاتی است که این کتاب، که مطالعۀ پیدایش و پیشرفت موسیقی تجربی تندروانۀ او را دربرمی‌گیرد، به آن می‌پردازد.

چارلز روزن، با آمیختن تحلیل و بررسی تاریخی و موسیقایی، و تجربۀ خویش به‌عنوان موسیقی‌دانی حرفه‌ای، «نابودی تونالیته» و آثار تصنیف‌شدۀ عظیم در سال‌های ۱۹۰۸ – ۱۹۱۳ را در بسترِ اکسپرسیونیستی آن‌ها قرار داده و سپس نشان می‌دهد که شونبرگ چگونه پس از ناامیدی جنگ جهانی اول و کشف تکنیک دوازده نتی، در پیِ احیای فرم‌های کلاسیک از درون تونالیته بود.

موسیقی شونبرگ در میان اکسپرسیوترین آثاری قرار می‌گیرد که تا به‌حال ساخته شده است. چارلز روزن این دستاورد را به مثابه خلق دوبارۀ زبان سنتی موسیقی بررسی می‌کند.

سرگذشت پیانو

هرولد شونبرگ

ترجمه‌ی پرتو اشراق

پیانو کیفیت و منش موسیقی را از درون و بیرون تغییر داد. هنگامی که درنیمه قرن هجده در عرصه موسیقی ظاهر شد نگرش و ادراک آهنگسازان را عوض کرد  بر ارکستراسیون ، هارمونی ، رنگ آمیزی و تصنیف و اجرای آثار تأثیر چشمگیری نهاد و بعد یک تحول همه جانبه به دنبال آورد . با ظهور این ساز نو موسیقی اروپا از بن تغییر کرد ، به خصوص در آهنگسازی و رنگ آمیزی قدمی بلند به سوی تکامل آهنگین و نفوذ احساس و ادراک در بطن موسیقی برداشت ؛ و این به واقع یک جهش بود.از این رهگذر نوازندگان فرزانه ای به وجود آمدند که با شیوۀ مخصوص به خود رمز و راز نهفته در آثار مصنفان بزرگ را از لابه لای ورق های نت بیرون کشیدند و موسیقی واقعی را به گوش مردم رساندند . از آنن دوره تا کنون بیش از دو قرن می گذرد . کیفیت آثار و شیوۀ نواختن آن ها به لحاظ این ساز شگفت انگیز میان پیانو فورته و پیانیسیمو متغیر بوده ، از همان آغاز ارکسترها ، رهبران و آهنگسازان آن را با میل و رغبت پذیرفتند.

مطبوعات آمریکایی و اروپایی کتاب حاضر را یکی از مهم ترین تألیفات دنیای موسیقی قلمداد کرده اند ، که از موزار آغاز می شود و به وان کلیبرن ختم می گردد پیانو سازی بزرگ و زهی بود که با چکش های ظریف مکانیکی به صدا در می آمد . اختراع آن را به یک ایتالیایی که سازندۀ هارپسیکورد بود ، نسبت می دهند . این شخص که در خدمت شاهزاده فردیناند دومدیچی بود وقتی در ۱۷۰۹ اولین طرح های فنی را تهیه می کرد احتمالاً نمی دانست چه تحول عظیمی در جهان موسیقی به وجود خواهد آورد . در اوال قرن ۱۹ موزار و کلمنتی ، دو رقیب سرسخت شیفته آن شدند و تا آخر عمر رهایش نکردند.

بررسی این کتاب در روزنامه شرق

داستانِ ‌ساز موسیقیدان‌ها

سرگذشت موسیقی راک

پیتر ویک

ترجمه و پژوهش: پرتو اشراق

بعضی شکل‌های رنگین و گوناگون موسیقی که از اتفاق با عناصر توانمند توام‌اند، در طبقه‌بندی این هنر و کشف ریشه‌های آن، بیشتر به مناسبت‌های آیینی، اجتماعی، و تحولات جوامع در طول تاریخ، به‌ویژه در یک‌صد سال گذشته قرارگرفته‌اند.

اندک دانش به صوت، نغمه و چغانه باعث تعدیل و کسر نفرت و کینه‌ورزی منتقدانی خواهد شد که این نوع موسیقی را یکسره بی‌نام‌ونشان می‌خوانند. چندی از مراتب موسیقی نظیر پاپ، راک و البته هیپ‌هاپ به دلیل ریتم تند و جسارت‌آمیزی که دارند از جانب پژوهندگان طردشده‌اند و آن‌ها را لایق نام موسیقی نمی‌دانند، درحالی‌که به لحاظ اجتماعی و امور سیاسی جوامع، به وجه کاملاً جوهری دارای استحکام‌اند و بر مبنای اساسی استوار می‌گردند. این مبانی اساسی تابعی از متغیر اوضاع اجتماعی است و در هر دوره‌ای تغییر می‌کند، چنان‌که جوانان و موسیقیدانان غرب در آشفته‌بازار سیاسی و اقتصادی امروز از موسیقی عرفان به‌عنوان پناهگاه استفاده می‌کنند تا از مخاطرات در امان بمانند و هنر خود را حفظ نمایند.

در یک‌صد سال اخیر به علت خیزاب‌های خطرمند و ولوله‌های بزرگ در بعضی شکل‌های موسیقی نوین ریتم تند، و خشمگین در انواع مختلف ظاهرشده و چون زوبین بلندی به‌سوی سیاستمداران و گردانندگان جامعه، درمانده، به‌ویژه جوامع امپریالیستی شلیک شده است.

بحث ما در این کتاب موسیقی راک است، یکی از نیرومندترین شکل‌ها که به‌صورت یک عنصر اجتماعی درآمد و در اندک زمان نخست ایالات‌متحده، و سپس انگلستان و سراسر اروپا، و شرق دور و حتی روسیه کمونیستی را به‌طور شگفت‌انگیزی تکان داد، گرچه در اتحاد شوروی تمهیداتی برای دور کردن امواج موسیقی غرب اندیشیده بودند.

چیزی که در این نوع موسیقی جریان دارد (چنانچه بعضی کسان بی‌اطلاع از موسیقی قضاوت کرده‌اند)، به‌قصد ترویج زشت‌کاری و کارهای ضداخلاق نیست، بل به افزایش جوهر قدرت در طبقات اجتماعی منجر می‌شود که پس از جنگ دوم بین‌الملل جوامع نوجوان و جوان را با صدها مسئله غیرقابل‌حل به تکان انداخت، ماحصل این‌که نوجوانان و جوانان برای حقوق خود راهی جز این نیاموختند، و احتمالاً تنها راه همین بود.

کتاب حاضر گذشته از اشارت‌های مختصری که به جنبه‌های واریاسیون در شکل و قالب موسیقی دارد به واکنش دولت‌های غرب در برابر این موج قدرتمند می‌پردازد. چیزی نمانده بود که در انگلستان جوانان طبقه کارگر را که خواسته‌های مشروعی داشتند (ساختار جامعه انگلستان کارگری است)، به گلوله ببندند؛ خودداری کردند، گلوله‌ای به‌سوی نوجوانان شلیک نشد ولی پلیس مؤدب و معطر لندن دمار از روزگارشان درآورد، ولوله ادامه داشت تا عاقبت نخست‌وزیر وقت چاره‌ای جز وعده‌های سرخرمن ندید و با مژدهٔ جامعه بی طبقه مصرفی در انتخابات پیروز شد.

تفصیل وقایع سیاسی را که منجر به حدوث موسیقی راک ـ اند ـ رول در ایالات‌متحده، و راک انگلیسی در انگلستان گردید در این کتاب خواهید دید و ریشه‌های آن را خواهید آموخت.

سرگذشت موسیقی جاز

یوآخیم برنت

ترجمه و پژوهش: پرتو اشراق

اگر نغمه‌های دوک الینگتون همچنان گرم و پرشور می‌پاید، اگر آهنگ و کلام ری چارلز، روشن و پاک، پیام صلح می‌آورد، اگر نفس افسونگر آرمسترانگ چنددهه بعد از مرگش، از پس ابرهای حادثه، و بلند و پست زمانهٔ شیاد، همچنان برقرار است، و در دادگاه انسانی دادخواه مظالم خونین سیاهان بوده، حیرتی نیست. پشت سر، نیش زهرآلود تاریخ است. نالهٔ زنان و مردانی است که به بردگی رفتند، مویهٔ دختران نابالغی است که در دام مگس‌ها و وزوز شهوتناکشان افتادند؛ و این جنایات، درندگان دشت‌های آفریقا را روسفید کرد، و سفیدها خجلت نبردند.

حیرتی نباشد تاریخ را، که بشر ماندنی نیست، اما صدایش می‌ماند. و نغمه‌خوانان و آهنگسازان به جهان آمدند تا روایت مردمی را بسرایند که از طلوع نخستین پرتو تمدن از اشراق خدایی، به خون مظلمه غلتیدند و تنها سلاحشان تام‌تام بود. با تام‌تام قرن‌ها اندوه به دل سپردند، و در زلال ملال غوطه خوردند.

اولوگوئم یامبو می‌گفت: خون در این طلا موج می‌زند / باکی نیست اگر نان نداریم، ترس می‌نوشیم./ خون آزادی در خیابان‌ها جاریست؛/ ای مادر آفریقای سیاه من، مومبا را کشتند.، / اما اندوه به خود مپذیر، فرزند تو در راهست. و فرزندان آفریقا در راه بودند. شمشیر نغمه، سپر ترانه، و گرز کلام داشتند، و ارمغانی آوردند در این گرداب هولناک، در این ورطه هراس‌انگیز که برادر برادر را به یک پول سیاه سر می‌برید. دوک الینگتون نغمه‌های عزلت می‌سرود. و ماهالیا جکسون پشت آسمان را به لرزه می‌انداخت، و می‌آمدند یکی پس از دیگری. از نفس ایشان جاز زاده شد / امروز سیاه به میراث خود افتخار دارد / صدای تام‌تام می‌آید، اما ظلم هنوز برقرار ست.

مطلبی در خصوص این کتاب در سایت ایبنا منتشر شده که در زیر می خوانیم:

ارمغانی در آن گرداب هولناک

۱۹ شهریور ۱۳۸۷ ساعت ۹:۵۰

«سرگذشت موسیقی جاز» کتابی است که انتشارات ناهید منتشر کرده و سیر تاریخی تکوین این موسیقی را از دشت‌های باز افریقا تا ناله‌های بردگان سیاه زیر تازیانه استعمار سفید، باز می‌نمایاند. در این کتاب، موسیقی جاز چونان ارمغانی برای سیاهان زجرکشیده در گرداب ظلم استعمار سفید، به ویژه انگلیس، بازگو شده است.

سرگذشت موسیقی پاپ

دنیس استیونس

ترجمه و پژوهش: پرتو اشراق

کتاب حاضر هنوز هم بهترین اثر در باب هنر ـ آواز سکولار (غیرمذهبی) است؛ شامل اطلاعاتی است که برای آماتورها و حرفه‌ای‌ها مفید است. سرگذشت موسیقی پاپ در این کتاب بررسی می‌شود؛ شامل ۱۰۰۰ سال آواز که تا روزگار ما ادامه دارد.

پژوهندگان و دانشجویان و آموختگان موسیقی آماتور و کسانی که قصد دارند به دنیای حرفه‌ای پا بگذارند با مطالعه این کتاب از پیدایش و توسعه هنر ـ آواز سکولار در جهان غرب آگاه می‌شوند.

آوازخوان‌ها ـ به‌عنوان یکی از عناصر مهم موسیقی پاپ سال‌هاست در یک مسیر محدود حرکت می‌کنند، و به‌قدر کافی از چگونگی هنر خود اطلاع ندارند. ازاین‌رو این یک منبع ارزشمند است که نه‌تنها آوازخوان‌ها و آهنگسازان، بلکه علاقه‌مندان را نیز با شگفتی‌های جهان آواز آشنا می‌کند.

جوان امروز شاید اهمیت آواز را به‌عنوان یکی از عناصر پرتوان زندگی بشری نداند و در مورد نقش فرهنگ جهانی موسیقی و نفوذ آن در زندگی مردم اطلاعی نداشته باشد. با توجه به این نیاز در فصول متفاوت، موسیقی آوازی سرزمین‌ها و اقوام از قرون‌وسطا تا عصر حاضر بررسی شده است. لازم است یک بار دیگر تذکر بدهیم که تا امروز کتابی از این جامع‌تر به لحاظ موزیکولوژی، در کشورهای انگلیسی‌زبان منتشر نشده.

انتشارات ناهید امیدوار است با ارائه ترجمه‌ای معتبر و بی‌نقص، موفق شود علاقه‌مندان به موسیقی را در ادراک بهتر این هنر ــ از دیدگاه تاریخی ــ یاری کرده باشد.

بررسی این کتاب در زوزنامه شرق

سخت ساده و پیچیده

در همین ابتدا باید گفت کتاب «سرگذشت موسیقی پاپ» هیچ فایده‌ای برای خواننده‌های موسیقی پاپ وطنی ندارد. نیازی به شرط‌بندی هم نیست که اکثر قریب به اتفاق آنها حتی یک کلمه هم از سرگذشت موسیقی پاپ نمی‌دانند. تریبون که دارند و فریاد هواداران‌شان گوش فلک را کر کرده. پس آنها را چه به خواندن و پژوهش؟ کتاب را دنیس استیونس انگلیسی نوشته که از دانشگاه آکسفورد دکترای موسیقی و ادبیات نمایشی گرفته است. شاید بهترین معرفی را خود استیونس در مقدمه نوشته است: خواننده‌ای که مایل باشد در اصول، قواعد و شکل‌های متفاوت و متعدد آواز- ترانه در اروپای قرون وسطی و اروپای رنسانس و مدرن و امریکای امروز دانشی بیندوزد می‌تواند در حد وسیعی از این کتاب بهره گیرد. او تکلیف خواننده را در همین ابتدا مشخص می‌کند. از آواز‌های شرقی خبری نیست چون «اطاله کلام می‌شد». این کتاب در حالی که به رویکردهای نو می‌پردازد و متمم‌های جدید به فهرست نغمه‌سرایان می‌افزاید، اگر بتواند کمک کند موسیقیدانان و مورخان موسیقی را از تداوم بعضی انواع ترانه در هزار سال گذشته آگاه کند قسمتی از انتظارات نویسنده این کتاب را برآورده کرده است. نویسنده بیشتر به معرفی افراد و رویکرد آنها در ساختن شخصیت و جهان انواع موسیقی پاپ پرداخته اما پیش از آن در بخشی مهم از کتاب انواع سازهایی را که در شکل‌گیری موسیقی پاپ نقش داشته‌اند معرفی کرده. مثلاً نوشته گیتار در اصل‌ سازی ایرانی بوده که بعدها با تغییراتی، غربی شده است.

ریشه‌های موسیقی

نویسندگان: نیلز والین ـ بیورن مرکر ـ استیون براون

ترجمهٔ پرتو اشراق

روایات اساطیری درباره موسیقی همانا دریافت آدمیان دوردست از پدیده‌های طبیعی بوده است. وقتی باد در نیستان می‌افتاد پدران نخستین ما تصور می‌کردند خدایان‌اند که می‌نوازند. مثل هنرهای دیگر، موسیقی هم در عصر مسیحیت شخصیت منحصر یافت و به راهی وارد شد که قواعد اصولی برای آن تدوین گردید و مفاهیمش با لحنی بیان شد که به لحاظ آن هویت هنری یافت.

در دوره اعتلای مسیحیت، بنا بر تعریف. مأموریت موسیقی، به علت تغییرات شگرفی که به‌موجب اصول فیزیولوژیک در ادراک و احساس آدمی پدید آمده بود، در بنیان‌های فرهنگی جوامع عنوان هنر به آن اطلاق گردید.

روایات گوناگونی در اساطیر وجود دارد که صورت استعاری دارند، اما در اصل کم‌وبیش همه به یک نظریه فلسفی اشاره می‌کنند که بر الویت موسیقی در جهان هنر و زبان (تکلم) تأکید دارد.

در کتاب حاضر موسیقی از بنیان موردمطالعه قرارگرفته و رابطه آن را با رشد جسمی بشر و استعداد تکلم وی روشن می‌کند. در اوج موسیقی صفاتی برایش در نظر گرفتند، ازجمله این‌که بر ماهیت و کیفیت حیات بشری مثلاً فصاحت و بلاغت در سخن، تردید یا یقین در امور، حکمت، خرد، ریاضیات، نجوم و علوم دیگر از طریق زبان که شاخه‌ای از درخت تناور موسیقی بود، سلطه و حکومت داشت.

حکایت موسیقی را از صدر تا ذیل در این کتاب بخوانید.

ریشه‌های موسیقی

بررسی این کتاب در روزنامه شرق

سرگذشت آهنگسازان بزرگ

هرولد شونبرگ

ترجمهٔ پرتو اشراق

این کتاب را من برای شنونده عامی، اما باهوش و علاقه‌مند به موسیقی نوشته‌ام. کوشیده‌ام که جمعیت موسیقی به لحاظ تاریخی، از کلاودیو مونته وردی تا امروز فراهم آید هیچ نابغه و موسیقی‌دان و آهنگساز بزرگی را ندیده‌ایم که از گذشتگان خود تأثیر نگرفته باشد.

کارل موک رهبر ارکستر اهل آلمان با طنز مخصوصی. این موضوع را بیان کرده، و بعد هم به آینده موسیقی؛ پس از تحویل قرن اشاره نموده. هم او یک‌بار مجبور شد با آهنگسازی کار کند که می‌گفتند یک‌دنده، تک‌رو، و لجباز است، حرف هیچ‌کس را قبول ندارد، یک فردگرای کامل.

رهبر ارکستر که تا آن تاریخ قطعه‌ای از آن دست نشنیده بود، و هیچ اشاره از گذشتگان در آن مشاهده نمی‌کرد، گفت: «آه آقاجان، این قطعه شما خیلی عجیب است، از جایی که من می‌آیم همه پدر و مادر دارند.»

سعی کرده‌ام به روحیات و منش آهنگسازان نیز به لحاظ شناخت رفتارشان اشاره‌ای کرده باشم. هنگامی‌که چاپ اول این کتاب منتشر می‌شد چنین مقصودی متداول نبود. امروز هم البته چندان معمول نیست.

بسیاری از پژوهندگان و علاقه‌مندان به موسیقی بر این عقیده‌اند که اثر بیش از صاحب اثر اهمیت دارد، می‌گویند یک قطعه بهتر از هر چیز می‌تواند مفهوم و معنای موسیقی را انتقال دهد …

از مقدمه کتاب

بررسی این کتاب در روزنامه شرق