نجات گربه
(آموزش فیلمنامه‌نویسی)

بلیک اسنایدر

ترجمۀ بهزاد افشار

نجات گربه را می‌توان از نمونه‌های مشهور، مؤثر و بحث‌انگیز کتاب‌های راهنمای فیلمنامه‌نویسی دانست. دلیل شهرت آن تا حد زیادی به جذابیت و سادگی آن در انتقال مفاهیم پیچیدۀ فیلمنامه‌نویسی و تیزبینی زیرکانۀ اسنایدر در مواجهه با عناصر داستان برمی‌گردد.

با آنکه او خود هرگز فیلمنامۀ چندان مشهوری ننوشته است، قابلیت درخور او در فراگیری، شناخت، دسته‌بندی و الگویابی فیلمنامه‌ها به‌همراه شیوۀ نگارشی شبیه به طرز صحبت معلمان آزموده، نجات گربه را به موفق‌ترین اثر او، و یکی از آثار شاخص در این زمینه تبدیل کرده است.

زبان او در عین دلنشینی، مطالبی عمیق و پیچیده را به‌مناسبت موضوع مدنظر پروبال می‌دهد. چه‌بسا وسواس او در پافشاری بر پاره‌ای موارد محل مناقشه باشد، اما این امر برای فیلمنامه‌نویسی مستقل در هالیوود قابل درک و حتی نیاز کارِ فیلمنامه‌نویسان گمنام به شمار می‌آید.

درنهایت یکی دیگر از جذابیت‌های این کتاب بیان مفاهیمی است که صرفاً برای فیلمنامه‌نویسان و داستان‌پردازان نیست، بلکه می‌تواند برای هر خوانندۀ علاقه‌مندی جذاب باشد.

مترجم کتاب «نجات گربه» در گفت‌و‌گو با “ایبنا” مطرح کرد:

فیلمنامه‌نویسان باید با گرایشات گوناگون در کار خود آشنا باشند

فیلم‌نامهٔ فروید

نویسنده: ژان پل سارتر

مترجم: قاسم روبین

در سال ۱۹۵۸ جان هیوستن فیلم‌ساز آمریکایی از ژان پل سارتر می‌خواهد تا دربارهٔ فروید و دستاوردهایش در علم روان‌کاوی فیلم‌نامه‌ای بنویسد. سارتر با طیب‌خاطر پیشنهاد را می‌پذیرد و یک سال بعد فیلم‌نامهٔ قطوری تحویل می‌دهد که به قول هیوستن «پهن و زمخت بود، مثل ران‌های من». هیوستن تقاضا می‌کند تا قسمت‌هایی حذف یا تعدیل شود.

نسخهٔ تحریر دوم نیز، با همان انشای آشنای سارتر، حجیم و قطور می‌شود. فیلم سرانجام در سال ۱۹۶۱ با عنوان «فروید، امیال پنهان» با هنرنمایی مونتگمری کلیفت در نقش فروید، به نمایش درمی‌آید. با بررسی منابع گوناگون ازجمله بیوگرافی جونز (تحقیقاتی دربارهٔ هیستری، تعبیر خواب) برداشت سارتر از فروید، که تا پیش از آن منفی بود، تغییر می‌کند و او را شخصیتی متناقض، خشن و خویشتن‌دار ارائه می‌دهد که مدام با خود و اطرافیان در جدل است.

سارتر به این نتیجه می‌رسد که روان‌کاوی پیش از آن‌که یک اصل علمی باشد حاصل کار و تلاشی است عظیم دربارهٔ خود و نیز ضد خود. سارتر بعد از نوشتن فیلم‌نامه و تفحص در جهان فروید، دست‌به‌کار نوشتن زندگی‌نامهٔ خود می‌شود: «ژان بی‌وطن، ژان یتیم» که ناتمام می‌ماند. کتاب کلمات، نوشتهٔ همان سال، منتج از همین زندگی‌نامهٔ ناتمام است؛ فروید حلول کرده در سارتر نیز سر از کتاب ابله خانواده درمی‌آورد.

این‌که سارتر فروید را تحلیل می‌کند یا فروید سارتر را، پرسشی است درخور تأمل؛ تأمل‌برانگیزتر اما قولی است که هر دو بر آن متفق‌اند: «خلاقیت ـ هنری ـ و روان‌رنجوری از هم تفکیک‌ناپذیرند».

در کتاب حاضر گرچه سارتر سرانجام برای مسئلهٔ خودوضع‌کرده‌اش «آِیا می‌توان هم طالب لذت بود و هم دوست داشت؟» پاسخی پیدا می‌کند، و گرچه فروید را از سایهٔ پدر می‌رهاند و از او «پدر روانکاوی» می‌سازد، ولی خود آیا فرزند «کلمات» باقی نمی‌ماند؟