اندیشه‌های دینی اونامونو
نوشتهٔ زهرا شاه‌پری
میگل دِ اونامونو (۱۸۶۴-۱۹۳۶ م) بزرگ‌ترین متفکر سده‌های اخیر اسپانیا (قرن نوزدهم و بیستم) و تا امروز است. او برای صاحبدلان اسپانیایی، همان شأن و شُکوه را دارد که حافظ یا مولانا برای ما دارند. او را فیلسوف زندگی و اصالت وجودی [= اگزیستانسیالیست] شمرده‌اند. فیلسوفان اگزیستانسیالیست برآنند که بهترین خدمت فلسفه، یا فکر و فلسفه آنان این است که زندگی را با مواجههٔ عینی با آن معنادار سازند. بعضی از برجسته‌ترین فیلسوفان اصالت وجودی دیندار، که همهٔ عمرشان در دغدغهٔ ایمان گذشته، عبارتند از قدّیس اگوستین، بلز پاسکال، سورن کی یرکه گور [= کی یرکگارد]، گابریل مارسل، ویلیام جیمز و اونامونو. اونامونو متفکری است که پروای دین و ایمان، و عقل و شک را بیشتر دارد تا پروای مکتب و نظام‌سازی فلسفی. مهم‌ترین کتابش درد جاودانگی (سرشت سوگناک زندگی) است (ترجمهٔ بهاءالدین خُرَّمشاهی). در تاریخ فرهنگ ما نیز چند متفکر ژرف‌اندیش را می‌توان اصالت وجودی شمرد: خیّام، ابوحامد محمد غزّالی، جلال الدین مولوی و حافظ.
کتاب اندیشه‌های دینی اونامونو، پژوهش و نگارش سرکار خانم زهرا شاه‌پری، یکی از ساده‌ترین و در عین حال سرراست‌ترین و پرنکته‌ترین شرح و بسط اندیشه‌های دینی شگرف و شیوهٔ تعهد ایمانی ژرف اونامونوست، و همانندش در زبان‌های اروپایی هم کم است. باید از نویسندهٔ کتاب سپاسگزار باشیم که اونامونو را به ما بیشتر و دقیق‌تر می‌شناساند.
بهاءالدین خُرَّمشاهی
معرفی این کتاب در سایت ایبنا:
اندیشه‌های دینی نویسنده اسپانیایی منتشر شد/ شاعران و فیلسوفان اگر آدم واحدی نباشند، برادران توأمانند
معرفی این کتاب مجله ادبی آنلاین الف یا:
ایبنا:
اندیشه‌های دینی نویسنده اسپانیایی منتشر شد/ شاعران و فیلسوفان اگر آدم واحدی نباشند، برادران توأمانند
انتشارات ناهید در جدیدترین اثر منتشر‌شده خود، کتابی با عنوان «اندیشه‌های دینی اونامونو» داستان‌نویس و متفکر شناخته‌شده اسپانیایی را به قلم زهرا شاه‌پری، راهی بازار کتاب کرده‌است.
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، کتاب «اندیشه‌های دینی اونامونو» نوشته زهرا شاه‌پری به همراه یادداشتی از بهاءالدین خرمشاهی، از سوی انتشارات «ناهید» منتشر و روانه بازار کتاب شده است.
نویسنده در این کتاب پس از مقدمه خود، در چهار بخش با عنوان‌های «زمینه‌های شکل‌گیری اندیشه‌ها و آثار ادبی، دینی و فلسفی اونامونو»، مفهوم جاودانگی و تحقق آن»، «اونامونو و دینِ کیشوتی» و «جمع‌بندی» به تشریح اندیشه‌های دینی این داستان‌نویس و متفکر شناخته‌شده اسپانیایی پرداخته است.
در مقدمه این کتاب آمده: «اندیشه‌های دینی و فلسفی اونامونو از یک نقطه آغاز می‌شوند و آن نقطه مواجهه با مرگ است.
اونامونو در مابعدالطبیعه خود، نقش عقل را در سایه ایمان تعریف می‌کند و می‌کوشد تا از استدلالات برجسته‌ترین اندیشمندان جهان به‌ویژه شاعران، در راستای اثبات جاودانگی مدد جوید و این خود سبب می‌شود تا ذهن پویای او مرزهای منطق و اندیشه را درنوردد و نامنتظمی را در نوشتار خود پیشه سازد.
باید در نظر داشت که او شاعر و رمان‌نویسی توانمند است و تخیل ابزاری است که او در بافت مابعدالطبیعه خود، از آن سود می‌جوید؛ چراکه باور دارد «شاعران و فیلسوفان اگر آدم واحدی نباشند، برادران توأمانند» و همین رویکرد متفاوت سبب می‌شود حتی فلسفه او نیز از دیگر فلسفه‌های وجودی متمایز گردد.»
همچنین در یادداشت پشت جلد این کتاب که توسط بهاءالدین خرمشاهی نوشته‌شده می‌خوانیم: «… اونامونو برای صاحبدلان اسپانیایی همان شأن و شکوه و شهرت را دارد که حافظ یا مولانا برای ما دارند. او را فیلسوف زندگی و اصالت وجود (اگزیستانسیالیسم) شمرده‌اند. فیلسوفان اگزیستانسیالیست بر آنند که بهترین خدمت فلسفه یا فکر و فلسفه آنان این است که زندگی را با مواجه عینی آن معنادار سازند.
این کتاب که حاصل پژوهش و نگارش سرکار خانم زهرا شاه‌پری بوده، یکی از ساده‌ترین و درعین‌حال سرراست‌ترین و پرنکته‌ترین شرح و بسط اندیشه‌های دینی شگرف و شیوه تعهد ایمانی ژرف اونامونوست و همانندش در زبان‌های اروپایی هم کم است.»
الف یا:
اونامونو: دن‌کیشوت فیلسوف
گزارشی اجمالی از کتاب اندیشه‌های دینی اونامونو
فاطمه مریدی
متولد بابل/ دکتری دین‌پژوهی
کتاب اندیشه‌های دینی اونامونو به قلم پژوهشگر جوان، زهرا شاه‌پری، در ۱۷۶ صفحه و در سه فصل به نگارش درآمده است که علاوه بر آن‌ها مقدمه و یک جمع‌بندی مختصر دارد. برخی مباحث این سه فصل از این قرار است: زمینه‌های شکل‌گیری اندیشه‌ها و آثار ادبی، دینی و فلسفی میگل د اونامونو، مفهوم جاودانگی و تحقق آن و اونامونو و دین کیشوتی.
میگل د اونامونو، متفکر و نویسنده، از معروف‌ترین اندیشمندان فلسفه و ادبیات اسپانیا در قرن‌های نوزدهم و بیستم است. او نه تنها در ادبیات خصوصاً در رمان تجربی و تغزل جدلی صاحب‌سبک است، بلکه در آرای فلسفی خود نیز مبدع رویکردی جدید به مکتب اگزیستانسیالیسم است. آرای اونامونو فاقد وحدت و انسجام منطقی است، با این حال منعکس‌کننده‌ی لحظات ژرف زندگانی اوست. نکته‌ی تأمل‌برانگیز در ایده‌های فلسفی او بن‌مایه‌های دینی است که به طور خاص به چگونگی حیات پس از مرگ و ایمان به رستاخیز ابدی انسان می‌پردازد. از این رو، اندیشه‌های اونامونو هم در مطالعات فلسفی و هم در بررسی الهیاتی جای می‌گیرد.
مرگ و اندیشیدن درباره‌ی آن را به‌راحتی می‌توان کلیدواژه‌ی آرای اونامونو دانست. در واقع، مرگ‌اندیشی اونامونو زمینه‌ی بسط تأملات شورمندانه‌ای است تا در سایه‌سار آن بتوان درمانی برای درد فناناپذیری و نابودی انسان یافت و با ایمان به جاودانگی همانند آب حیاتی، عطش ابدیت‌خواهی انسان را سیراب کرد. در این راستا، اونامونو از اصل تناقض در جهت اثبات جاودانگی انسانی بهره می‌برد و با استفاده از شیوه‌ای متناقض‌نما وجهه‌ی همت دینی و فلسفی خود را به‌پیش می‌برد؛ زیرا صرفاً با بهره‌گیری از تناقض است که همواره می‌تواند مخاطب خویش را برانگیزاند و در جدال بی‌پایان با مرگ با خود همراه سازد. وی شکاکیت در اعتقادات را به همه‌ی انسان‌ها توصیه می‌کند تا آن‌ها نیز قدم در راه جست‌وجوی حقیقت بگذارند و از خمودگی معنوی، که اغلب لازمه‌ی دینداری جزم‌اندیشانه است، رهایی یابند. با این حال، اونامونو هیچ پایانی برای شک تصویر نمی‌کند و شک به منزله‌ی جدال ابدی انسانیت را از ویژگی‌های دینداری برمی‌شمارد.
دن کیشوت، شخصیت اصلی رمان سروانتس، قهرمان اندیشه‌ی دینی اونامونو، و کی‌یرکه‌گارد الگوی آرای فلسفی اوست؛ از یک سو داستان دن کیشوت دربردارنده‌ی مفاهیم و ایده‌های متناقضی است که در مقابل نظام‌های خشک اعتقادی و منطق محکم عقل‌گرایان قرار دارد (از منظر اونامونو دیوانگی و بلاهت دن کیشوت والاترین درجه‌ی حکمت است و همین ویژگی است که او را به الگویی مؤثر در راه تغییر و دگرگونی جهان تشبیه می‌کند)، از سوی دیگر کی‌یرکه‌گارد ایمان را امری کاملاً خلاف عقل برمی‌شمارد که نه تنها مغایر با عقل است، بلکه امری فراعقلی و مبتنی بر امری محال است.
در صفحه‌ی ۱۶۰ این کتاب آمده است:
«دن کیشوت یک میراث بزرگ برای دنیا به‌جا نهاد و آن مذهب و طریقتی در راستای شناخت و معرفت، منطقی خاص، هنر و اخلاقی منحصربه‌فرد است و این‌ها همه میراث اشتیاق و آرزوی امر نامعقول است. یک ویژگی بزرگ دن کیشوت سادگی و بلاهت او بود. او شکست می‌خورد و با شکست‌خوردنش پیروز می‌شود. او این بلاهت را به دنیا بخشید و به این شکل بر دنیا غلبه یافت. او از توهین و تمسخرهای دیگران مأیوس و ناامید نمی‌شد و علی‌رغم همه‌ی آن‌ها به مبارزه‌اش ادامه می‌داد».
اونامونو، همانند دن کیشوت، از آرمان خود، یعنی بقای حیات و جاودانگی، دفاع می‌کند و به سان دن کیشوت تسلیم جهانیان نمی‌شود. در عین حال، بی‌آن‌که تسلیم عقل شود، رنج می‌کشد و می‌جنگد تا به مدد ایمان خویش جاودانگی روح را، هرچند نامعقول، اثبات کند و در پایان همچون دن کیشوت، که از تحقق آرمان خود ناامید می‌شود، فریاد برمی‌آورد: «آرزو می‌کنم چون نامعقول و باورنکردنی است». وی از دن کیشوت مسیحی دیگر می‌سازد، مسیحی که از روح و روان اسپانیا برخاسته است و یگانه خواسته‌اش استعلای دوباره‌ی اسپانیاست.
در یک جمع‌بندی کلی می‌توان گفت که اندیشه‌های اونامونو، چه در الهیات و چه در فلسفه، کاملاً ریشه در زندگی او دارد (ص ۱۶۷)؛ ریشه‌های نخستینِ اندیشه‌ی وی را در مواجهه‌ی مستقیم با مرگ می‌توان یافت. بنابراین، آنچه سبب شکل‌گیری ساختار و نظام فکری او می‌شود مرگ‌اندیشی است. درمانی که اونامونو در مسیر درد و هراس حاصل از مرگ‌اندیشی دنبال می‌کند ریشه در براهین فلسفی، دین و ادبیات دارد: درمانی که شاید بتوان آن را نظام اندیشه‌ی جاودانگی نامید، نظامی که نامنسجم و سرشار از تناقض است و فقط قرار است انسان را از مرگ‌اندیشی به جاودانگی برساند. در نهایت، اونامونو جاودانگی را نه در ایمان صرف، بلکه در ایمانی سرشار از شک و تردید جست‌وجو می‌کند، ایمانی شکننده که به همان میزان که مبتنی بر ناامیدی است می‌تواند امید به نجات را هم با خود به‌ارمغان بیاورد. نقش این ایمان پویا برقراری رابطه‌ای عاشقانه بین خدا و انسان است، به طوری که این ایمان می‌تواند در پیوندزدن آگاهی متناهی و کرانمند انسانی به آگاهی نامتناهی و بی‌کران خداوند، که سرشار از هستی است (ص ۱۷۰)، توفیق حاصل کند.
در پایان می‌توان گفت که اندیشه‌های دینی اونامونو، در عین اختصار و ساده‌گویی، شناختی نسبتاً جامع و کارآمد از اونامونو ارائه می‌کند و با توجه به این‌که در مورد اونامونو آثار اندکی به فارسی در دست است، این اثر می‌تواند پاسخگوی بسیاری از نیازهای مخاطبان در این عرصه باشد. امید است با مطالعه و ترجمه‌ی بیشتر آثار دینی و ادبی اندیشمندان جهان، ضمن دستیابی به شناختی جامع از آرای آنان، در جهت گسترش و تعمیق حوزه‌های معرفت‌شناختی جامعه‌ی خود سهیم باشیم.
دیدگاهتان را بنویسید: