کتاب اندیشه‌های دینی اونامونو به قلم پژوهشگر جوان، زهرا شاه‌پری، در ۱۷۶ صفحه و در سه فصل به نگارش درآمده است که علاوه بر آن‌ها مقدمه و یک جمع‌بندی مختصر دارد. برخی مباحث این سه فصل از این قرار است: زمینه‌های شکل‌گیری اندیشه‌ها و آثار ادبی، دینی و فلسفی میگل د اونامونو، مفهوم جاودانگی و تحقق آن و اونامونو و دین کیشوتی.

میگل د اونامونو، متفکر و نویسنده، از معروف‌ترین اندیشمندان فلسفه و ادبیات اسپانیا در قرن‌های نوزدهم و بیستم است. او نه تنها در ادبیات خصوصاً در رمان تجربی و تغزل جدلی صاحب‌سبک است، بلکه در آرای فلسفی خود نیز مبدع رویکردی جدید به مکتب اگزیستانسیالیسم است. آرای اونامونو فاقد وحدت و انسجام منطقی است، با این حال منعکس‌کننده‌ی لحظات ژرف زندگانی اوست. نکته‌ی تأمل‌برانگیز در ایده‌های فلسفی او بن‌مایه‌های دینی است که به طور خاص به چگونگی حیات پس از مرگ و ایمان به رستاخیز ابدی انسان می‌پردازد. از این رو، اندیشه‌های اونامونو هم در مطالعات فلسفی و هم در بررسی الهیاتی جای می‌گیرد.

مرگ و اندیشیدن درباره‌ی آن را به‌راحتی می‌توان کلیدواژه‌ی آرای اونامونو دانست. در واقع، مرگ‌اندیشی اونامونو زمینه‌ی بسط تأملات شورمندانه‌ای است تا در سایه‌سار آن بتوان درمانی برای درد فناناپذیری و نابودی انسان یافت و با ایمان به جاودانگی همانند آب حیاتی، عطش ابدیت‌خواهی انسان را سیراب کرد. در این راستا، اونامونو از اصل تناقض در جهت اثبات جاودانگی انسانی بهره می‌برد و با استفاده از شیوه‌ای متناقض‌نما وجهه‌ی همت دینی و فلسفی خود را به‌پیش می‌برد؛ زیرا صرفاً با بهره‌گیری از تناقض است که همواره می‌تواند مخاطب خویش را برانگیزاند و در جدال بی‌پایان با مرگ با خود همراه سازد. وی شکاکیت در اعتقادات را به همه‌ی انسان‌ها توصیه می‌کند تا آن‌ها نیز قدم در راه جست‌وجوی حقیقت بگذارند و از خمودگی معنوی، که اغلب لازمه‌ی دینداری جزم‌اندیشانه است، رهایی یابند. با این حال، اونامونو هیچ پایانی برای شک تصویر نمی‌کند و شک به منزله‌ی جدال ابدی انسانیت را از ویژگی‌های دینداری برمی‌شمارد.

دن کیشوت، شخصیت اصلی رمان سروانتس، قهرمان اندیشه‌ی دینی اونامونو، و کی‌یرکه‌گارد الگوی آرای فلسفی اوست؛ از یک سو داستان دن کیشوت دربردارنده‌ی مفاهیم و ایده‌های متناقضی است که در مقابل نظام‌های خشک اعتقادی و منطق محکم عقل‌گرایان قرار دارد (از منظر اونامونو دیوانگی و بلاهت دن کیشوت والاترین درجه‌ی حکمت است و همین ویژگی است که او را به الگویی مؤثر در راه تغییر و دگرگونی جهان تشبیه می‌کند)، از سوی دیگر کی‌یرکه‌گارد ایمان را امری کاملاً خلاف عقل برمی‌شمارد که نه تنها مغایر با عقل است، بلکه امری فراعقلی و مبتنی بر امری محال است.

در صفحه‌ی ۱۶۰ این کتاب آمده است:

«دن کیشوت یک میراث بزرگ برای دنیا به‌جا نهاد و آن مذهب و طریقتی در راستای شناخت و معرفت، منطقی خاص، هنر و اخلاقی منحصربه‌فرد است و این‌ها همه میراث اشتیاق و آرزوی امر نامعقول است. یک ویژگی بزرگ دن کیشوت سادگی و بلاهت او بود. او شکست می‌خورد و با شکست‌خوردنش پیروز می‌شود. او این بلاهت را به دنیا بخشید و به این شکل بر دنیا غلبه یافت. او از توهین و تمسخرهای دیگران مأیوس و ناامید نمی‌شد و علی‌رغم همه‌ی آن‌ها به مبارزه‌اش ادامه می‌داد».

اونامونو، همانند دن کیشوت، از آرمان خود، یعنی بقای حیات و جاودانگی، دفاع می‌کند و به سان دن کیشوت تسلیم جهانیان نمی‌شود. در عین حال، بی‌آن‌که تسلیم عقل شود، رنج می‌کشد و می‌جنگد تا به مدد ایمان خویش جاودانگی روح را، هرچند نامعقول، اثبات کند و در پایان همچون دن کیشوت، که از تحقق آرمان خود ناامید می‌شود، فریاد برمی‌آورد: «آرزو می‌کنم چون نامعقول و باورنکردنی است». وی از دن کیشوت مسیحی دیگر می‌سازد، مسیحی که از روح و روان اسپانیا برخاسته است و یگانه خواسته‌اش استعلای دوباره‌ی اسپانیاست.

در یک جمع‌بندی کلی می‌توان گفت که اندیشه‌های اونامونو، چه در الهیات و چه در فلسفه، کاملاً ریشه در زندگی او دارد (ص ۱۶۷)؛ ریشه‌های نخستینِ اندیشه‌ی وی را در مواجهه‌ی مستقیم با مرگ می‌توان یافت. بنابراین، آنچه سبب شکل‌گیری ساختار و نظام فکری او می‌شود مرگ‌اندیشی است. درمانی که اونامونو در مسیر درد و هراس حاصل از مرگ‌اندیشی دنبال می‌کند ریشه در براهین فلسفی، دین و ادبیات دارد: درمانی که شاید بتوان آن را نظام اندیشه‌ی جاودانگی نامید، نظامی که نامنسجم و سرشار از تناقض است و فقط قرار است انسان را از مرگ‌اندیشی به جاودانگی برساند. در نهایت، اونامونو جاودانگی را نه در ایمان صرف، بلکه در ایمانی سرشار از شک و تردید جست‌وجو می‌کند، ایمانی شکننده که به همان میزان که مبتنی بر ناامیدی است می‌تواند امید به نجات را هم با خود به‌ارمغان بیاورد. نقش این ایمان پویا برقراری رابطه‌ای عاشقانه بین خدا و انسان است، به طوری که این ایمان می‌تواند در پیوندزدن آگاهی متناهی و کرانمند انسانی به آگاهی نامتناهی و بی‌کران خداوند، که سرشار از هستی است (ص ۱۷۰)، توفیق حاصل کند.

در پایان می‌توان گفت که اندیشه‌های دینی اونامونو، در عین اختصار و ساده‌گویی، شناختی نسبتاً جامع و کارآمد از اونامونو ارائه می‌کند و با توجه به این‌که در مورد اونامونو آثار اندکی به فارسی در دست است، این اثر می‌تواند پاسخگوی بسیاری از نیازهای مخاطبان در این عرصه باشد. امید است با مطالعه و ترجمه‌ی بیش‌تر آثار دینی و ادبی اندیشمندان جهان، ضمن دستیابی به شناختی جامع از آرای آنان، در جهت گسترش و تعمیق حوزه‌های معرفت‌شناختی جامعه‌ی خود سهیم باشیم.